Bohol

Ni Apolinario Villalobos

Noong nag-aaral pa lang ako, ang madalas kong marinig na biro ay hindi daw sakop ng Pilipinas ang Bohol, kaya ang mga Boholano ay “foreigner”. Pinaniwalaan noong ligtas sa lindol at bagyo ang Bohol. Subali’t nasira ang paniwala nang kung ilang beses na hagupitin ng likas na trahedya ang islang probinsiya.

Ang ikinabigla ko nang una akong tumapak sa Bohol ay ang parang tubig na pagsilbi ng pepsi cola at tuba sa mga kainan. Mas luma o bahal ang tuba mas mainam na panghalo sa pepsi cola. Pero meron namang may gusto ng bagong tuba na matamis. Dahil nasarapan ako sa natikman kong inumin na bago sa aking panlasa, mas marami akong naimon nito kaysa nakaing tanghalian kaya, hindi pa lumubog ang araw noon ay na-flat na ako sa higaan.

Noong panahon na binisita ko ang Bohol, hindi pa ito masyadong na-develop para sa mga turista. Kinilala ng PAL ang potential ng probinsiya bilang isang pangunahing puntahan ng mga turista pagdating ng panahon, at hindi nga nagkamali ang kumpanya, kaya hindi rin nasayang ang mga ginastos sa research at promotion na ginawa nito. Kung noon kasi, kinilala lang Bohol dahil sa Chocolate Hills, kalaunan nakilala na rin ito dahil sa iba pang magagandang pang-akit nito.

Ang mga likas na pang-akit ng probinsiya ay  ang Chocolate Hills sa Carmen, Badiang Springs sa Valencia, Tontonan Falls sa Loboc, Banati Hills, at Hinagdanan Cave ng Dauis, kung saan ay may matatagpuang bukal, at maliit na lawa. Ang pinakatanyag namang wildlife ng isla ay ang tarsier or tarsius, na dati ay hindi mahawakan dahil sa pagiging mailap nito sa tao, subali’t naaalagaan na rin ngayon sa mga zoo. Ang “tarsier” ay unang natagpuan sa mga bulubundukin ng Corella. Kung lumang simbahan naman ang pag-uusapan, nasa Bohol matatagpuan ang mga lumang-lumang simbahan tulad ng nasa Baclayon, Maribojoc, Dauis, Alburquerque, at Loboc. Sa kasamaang palad, ang mga simbahang ito ay napinsala ng lindol, ilang taon na ang nakalipas.

Makikita sa Bool ang shrine ng sandugong ritwal (blood compact) na ginawa nina Datu Sikatuna at Miguel Lopez de Legazpi. Ito ang itinuturing na unang may dangal na pagkakasundo sa pagitan ng Pilipino at isang dumayong banyaga. Ang isa pang hindi dapat palampasin sa lista ng bibisitahin kung nasa Bohol ay ang Magsaysay Camp sa Bilar na ang tubig ng swimming pool ay galing sa isang bukal.

Dahil isla, marami ring malilinis at magagandang beaches ang isla, na ang mga tanyag ay tulad ng nasa Duljo at Panglao na lubusan nang na-develop. Marami ring maipagmamalaking produkto ang probinsiya tulad ng “calamay” na gawa sa minatamis na kaning malagkit at isinilid sa bao ng niyog na paikot na sinilyuhan ng kulay pulang “tape”, mga hinabing wall décor, mga banig, basket, muwebles na yari sa kawayan at yantok, at mga lutuang luwad o clay.

Ang mga Boholano ay kilalang masisipag kaya hindi nakapagtatakang noong sa Tablas pa ako, marami akong nakilalang dayong Boholano na ang layon ay bumili ng dilis na halos hindi pinapansin sa Romblon. Bultuhan sila kung mamili nito at tinitimplahan agad ng asin upang hindi mabulok habang nilalayag pabalik sa Bohol, kung saan ay kukumpletuhin ang pagtimpla upang gawing “ginamos” na itinuturing na espesyal dahil ang ginamit na dilis ay hindi bilasa.

Noong panahong pinasyalan ko ang Tagbilaran, isa pa lamang itong karaniwang malaking bayan, at ang schedule ng eroplano ng PAL ay hindi regular, kaya ang isang paraan upang marating ito ay sa pamamagitan ng mga ferry galing sa Cebu.  Kalaunan ito ay naging lunsod na mabilis ang pag-unlad at naudlot lamang ng makadanas ng paglindol. Subali’t dahil sa kasipagan ng mga Boholano, nakikitaan ang probinsiya ng mabilis na pagbangon.

Sa makakarating ng Bohol, siguradong mababago ang pananaw sa Boholano na kalimitang tampulan ng biro. Mapapalitan ito ng respeto dahil sa ugali nilang mapamaraanin at kasipagan –mga kababayang taas noong maipagmamalaki ng bawa’t Pilipino.